Kryeministri holandez “ngel” në klasë

Sot në mëngjes më lindi një ide briliante dhe sytë më shkëlqyen, si Edison-it kur shpiku llampën. Që të mos ndryshoja mendje, mora telefonin dhe formova shpejt e shpejt numrin e Mark Rutte-s (për ata që nuk e dine, është kryeministri holandez). Ishte ende herët, ndaj mendova se Mark-u nuk do të kishte mbërritur në zyrë. Fundja, i dhashë vetes kurajo, për të bërë një bisedë mbi artin, letërsinë; për gjërat e bukura me pak fjalë, gjendet gjithmonë kohë.

Nuk di pse, por nga zëri m’u duk i nevrikosur, ndoshta ngaqë e kisha shqetësuar që në pikë të mëngjesit. “Cudi”, - thashë me vete si kishte mundësi të kishte ndodhur një gjë e tillë, pasi sa herë e shoh në TV, më duket shumë i qetë dhe mirëkuptues. I thashë se doja të promovoja në zyrën e tij, në Tweede Kamer, librin tim të ri, dhe meqë isha që isha aty, të thoja dy fjalë edhe për librat e tjerë. Pse të mos bëhej një gjë e tillë, kur Tweede Kamer ka dhoma dhe hapësira plot. I thashë gjithashtu edhe se do t’ju jepja të gjithë ministave e ministreve të tij, nga një kopje të kryeveprës sime, që ende nuk ka dalë në treg. Kjo, jo për ta korruptuar, por thjesht për t’i shprehur mirënjohjen për gjestin e tij. Nuk di, dhe nuk kam lexuar që holandezët të kenë ekspozuar ndonjëherë artin në zyrat e Tweede Kamer, megjithëse mua e gjithë ndërtesa e tyre më duket art më vete. Ta ka ënda të punojë njeriu aty, të duket sikur është me pamje nga deti. Mbaj mend në vitin 2010, pjesë e një grupi gazetarësh ndërkombëtare, kur pata rastin të vizitoja atë vend, u mahnita jo vetëm nga arkitektura, por dhe nga eleganca e asaj që pashë brenda. Mendova me vete se si ka mundësi që nuk i kanë ekspozuar pikturat e Van Gogh-ut, apo Vermer-it aty, por i kanë lënë nëpër muze të vecantë, ku njerëzia paguajnë para dhe mahniten duke i parë. I thashë vetes se nuk do t'ju ketë shkuar ndërmend, ndaj dhe doja t’i tregoja Mark-ut një sekret. U habita sërish kur ai u kollit pak, si për të qëruar zërin, ose po kërkonte të fitonte kohë, pasi nuk po arrinte të konceptonte atë që unë po kërkoja. Nuk e kuptonte, pse duhej ta ekspozoja artin tim e të falja librat e mi në Tweede Kamer. Në mënyrë të sjellshme e, për të mos më ofenduar, më tha që në Holandë ka shumë hapësira të vecanta, vetëm për të promovuar libra që quhen biblioteka, apo mjedise publike e të tilla si këto. Ka gjithashtu edhe vende për të ekspozuar artin, si: muze, salla artistike, lokale të marra me qira, ambjente të tjera të improvizuara, ashtu sic edhe i ka hije artit; për të mos e ngatërruar me politikën, pasi për një arsye, ose një tjetër, kanë misione të ndara.

Teksa me sqaronte me bindje idenë e tij mbi artin dhe politikën, unë mendoja që nuk po më kuptonte për të disatën herë edhe pse unë vazhdoja të këmbëngulja fort, me shpirtin e një ballkanaseje. Unë thjesht doja ta shpëtoja, të ishte një hap para Merkel-it, apo Macron-it, se me siguri edhe Parisi e Berlini, do të bëjnë një gjë të tillë. Nuk e mbajta dot veten dhe i tregova se në vendin nga vi kjo është normë, e të gjithë mund të ekspozojnë në kryeministri (nuk i tregova se ekspozohet vetëm po të kesh njohur/dashur, vetë atë që ka celesat e kullës së barit). Po fundja dhe ai nuk ka pse t’i dijë të gjitha. Dhe sërish me zë të lartë, shtova që meqë Shqipëria do të futet në mos nesër, në një të pasnesërme që nuk e di se kur në BE, a nuk do të ishte më mirë që Holanda të ishte avangardë dhe të merrte dicka që bën sot Tirana zyrtare?! Nuk po i kërkonte njeri të bënte ndonjë shpikje vetëm një “copy paste”. As këtë nuk e hëngri Mark Rutte, por në mënyrë, sërish të sjellshme, më bëri të ditur se duhej të merrte bicikletën dhe të nisej për në Tweede Kamer, pasi kishte lënë disa punë urgjente. “Bicliketë, punë urgjente”, mendova me vete “pfff”. E mbylla telefonin e mërzitur, por më shumë u zhgënjeva, kur më doli gjumi. ;)

Si nuk plas nga inati

U nevrikosa shumë me Virginia Woolf kësaj rradhe. Madje, e mora dhe inat. Kur e kisha lexuar shumë vite më parë në universitet, nuk më kishim bërë përshtypje të mëdha detajet me të cilat ajo e pëshkruante Londrën. Ndoshta isha tepër e re në atë kohë e, era e rinisë që më kishte rrëmbyer të tërën, m’i fshinte pa dashje, gjërat që duhej të kisha parë. Në fakt shpejt e kuptova që  mërzia ime  nuk ishte gjë tjetër, vecse një xhelozi  e brendshme. Një xhelozi për gratë e vitit 1920, që visheshin bukur e dilnin rrugëve të Londrës deri natën vonë. Askush nuk i kërcënonte, askush nuk i ngacmonte (të paktën në libër). Ishin të lira të dashuronin, ishin të lira të lexonin dhe të pëlqenin kë të donin. Po, u mërzita, pasi edhe sot e kësaj ditë në vendin tonë, vajzat dhe gratë vriten në emër ‘të dashurisë’. Vrasja e fundit a nuk ndodhi mbrëmë?! Ne i vrasim gratë me c’të na dalë përpara: armë, sëpatë, thikë, lugë, pirun etj. I përdorim, sikur të ishin qenie pa shpirt e, mund te bësh c’të duash me to. U mërzita me Virginia Woolf-in edhe pse prisja që njëri prej personazheve duhej (sipas mendjes sime) të vriste tjetrin, për faktin e thjeshtë se pse nuk e dashuronte më; as kjo nuk ndodhi. Pyeta veten si ishte e mundur një gjë e tillë në vitin 1920?! Pasi unë bëj c’bëj i hedh sytë nga Shqipëria ime dhe aty vritet një grua pothuajse cdo ditë. Bilanc tragjik; bilanc lufte.

Po, po u nevrikosa me londinezet e pafajshme të dy shekujve më parë që bridhnin si tua kishte qejfi. Në fund të fundit, përse të mos bridhnin; a nuk kemi ardhur në këtë jetë të gjithë të barabartë, me të drejta zgjidhjeje po të barabarta?! Por, unë sërish u nevrikosa, pasi kujtova kohën kur isha fëmijë dhe prisja me padurim gjyshen time, mbaj mend që koka e saj e bardhë shfaqej gjithmonë disa hapa pas gjyshit. Ata kurrësesi nuk mund të ecnin krah për krah. E ndaj s’më dilte inati me personazhet e Woolf-it, që endeshin nëpër parqet më të bukura të Londrës. Ata dashuronin, ëndërronin, pinin caj, flisnin për hënën dhe për yjet - edhe pse ato mezi i dallon nga mjegulla dhe shiu që s’ka të sosur në Londër. Personazhet e Woolf-it flisnin për librat e lexuar; për poezinë edhe për Shekspirin. Ndaj e mora prapë inat. Mbaj mend rrugën e fundit që bëra me avion në Tiranë, të vetmit që lexonin ishin disa të huaj. Nuk pashë asnjë nga ne me libër në dorë. Edhe unë që kisha marrë me vete një libër, për të bërë si e huaj, më rrëmbeu vala dhe e futa sërish në cantë; nuk lexova asnjë gërmë. Pra, ku ta marr një personazh timin që lexon?  

Mërzia ime ishte xhelozi, për omnibusët e vitit 1920, në të cilët ata, londinezët, bënin xhiro netëve gri, nëpër Londrën e trazuar me shi. Sec m’u kujtuan autobusët cek, të viteve të komunizmit që sapo të vije këmbën në të, t’i sillte zorrët në grykë. Ishin vitet e mia të fëmijërisë, shumë larg viteve të personazheve të Woolf-it, që lëviznin me taksi dhe omnibus. Ca kujtime të trishta, nuk të shqiten nga mendja kollaj.

U nevrikosa edhe për faktin që personazhet e Virginia Woolf, në rastin më të mirë që nuk gjenin taksi të lirë, i drejtoheshin metrosë së Londrës. Kërkova me sytë e mendjes për metronë, apo tramvajn e shumëpërfolur në Tiranë dhe prapë se prapë, nuk e gjeta. Bëhet fjalë për vitin 2018. Ja më thoni ju, a kam të drejtë që marr inat dhe mërzitem me Virginia Woolf. Me cfarë ta lëviz personazhin tim nga Tirana në Durrës dhe anasjalltas, nëse udhëtimin dua ta bëj romantik, sic është ai tek filmi: ‘Romancë në trenin Orient Ekspres’. As tren nuk gjeta, në sytë e mendjes sime! M’u kujtuan ata trenat e dikurshëm; më duket kishin një ngjyrë jeshile të shpëlarë. Kam pasur dhe kënaqësinë e madhe të shkoj në plazh me tren e, kam ndjerë sesi era lozte me flokët e mia sa herë nxirja kokën në dritare. Cfarë kohe! Të paktën unë i mbaj mend. Motrës sime - e lindur pas viteve në ’90 - udhëtimi me tren nëpër Shqipëri, i duket si ato përrallat: na ishte një herë!

Dhe ndodhi ajo që nuk duhej të ndodhte. Ktheva dhe faqen e fundit të librit ‘Natë dhe Ditë’ dhe e pashë veten të dashuruar për herë të dytë, të tretë, të katër; e kush e mban mend, me Londrën e Virginia Woolf. Ka dicka të vecantë në atë qytet; në rrugicat dhe sheshet e tij kanë ecur dhe shkruar shumë poetë.